Maak kennis met Skargard

Op ongeveer drie uur varen van de Nederlandse kust ligt de eilandengroep Skargard.

Skargard bestaat uit drie eilanden: Eyja, het onbewoonde eiland, Grono, het bewoonde eiland en Saari, het natuureiland. Skargard is een verbastering van het Zweedse skärgård, dat eilandengroep betekent. Saari is Fins voor eiland en eyja is IJslands voor eiland. Grono is gebaseerd op het Noorse gronö, dat het groene eiland betekent.

De grootste en het kleinste eiland van Skargard behoren bij de provincie Noord-Holland, alleen Saari behoort bij Friesland. Al zullen de bewoners van Skargard dat niet formuleren als ‘behoren bij’. Zij ervaren de eilandengroep als een autonoom geheel met een geheel eigen samenleving, regels en gewoonten, zonder onderscheid in provincies. Zo heeft Skargard een burgemeester die benoemd is door de eilandbewoners zelf. Deze burgemeester, Rowan van den Burg, is niet politiek gekleurd maar gekozen vanwege jarenlange inzet voor de gemeenschap op Skargard. Het politiebureau wordt bemenst door Bobbie en Sam, twee zeer ervaren, in Amsterdam opgeleide agenten die volledig handelen in de geest van de kernwaarden ‘waakzaam & dienstbaar’, en wet- en regelgeving nauwelijks letterlijk gebruiken.

Skargard heeft een eigen waterfilteringssysteem om zeewater om te zetten naar drinkwater. Op het gebied van energietransitie staat de eilandengroep nog in de kinderschoenen. Onderwijs wordt georganiseerd voor kinderen tot en met 18 jaar. Daarvoor hebben betrokken ouders de handen ineengeslagen en een geheel eigen systeem opgezet. De kern van de visie is ‘al spelenderwijs leren’. De school, van babyopvang tot en met middelbare school, heet Speller, een samentrekking van spelen en leren. Speller heeft zo’n eigen visie dat het de onderwijsinspectie grijze haren bezorgd…

Kortom: Skargard bouwt haar eigen samenleving.

Eyja, het onbewoonde eiland

Eyja is het kleinste van de drie eilanden. Het heeft de vorm van een komma en beslaat zo’n 10 km2. In de punt van de komma, het bovenste deel van het eiland, is het groen. In het onderste deel is enkel zand. In feite is Eyja een zandplaat waar gaandeweg weer begroeiing op is ontstaan. Eyja is het restant van een in de 16e eeuw verloren gegane eiland. Momenteel is het een groene oase van struiken en zandduinen. Een walhalla voor vogels en kleine dieren.

Eyja is onbewoond. Er zijn geen gebouwen, geen wegen, geen elektriciteit. Er is enkel een houten observatiepost waar zo nu en dan een bevoegd ambtenaar z’n werk doet. Die observatiepost heeft een flinke opknapbeurt nodig maar de provincie denkt daar anders over. Die vindt dat de post nog best wat jaren in deze staat mee kan.

Eyja is niet toegankelijk voor mensen, alhoewel er regelmatig en steeds vaker bootjes voor de zandduinen liggen. Vogelspotters, natuurliefhebbers, naaktkampeerders en jongeren hebben de weg naar Eyja ontdekt. Regelmatig vist de observatie-ambtenaar afval van barbecues en andere lunches, volle condooms en lege bierblikjes tussen de struiken vandaan. De grootste zorg van Rowan van den Burg is dan ook het gesloten houden van Eyja. Op Skargard gaan ideeën rond als een kustwacht, het opspuiten van duinen, een observatie-ambtenaar die permanent op Eyja gaat wonen, en meer inzet van de politie op handhaving. Sam en Bob voelen weinig voor die laatste optie.

Saari, het natuureiland

Het tweede eiland van Skargard is Saari, de enige eiland dat bij Friesland hoort. Het is ovaalvormig met een oppervlakte van 50 km2. Saari wordt bewoond door ca. 2.000 mensen. Het overgrote deel van die mensen ‘komt van Saari’. Dat wil zeggen dat zij de derde of vierder generatie bewoners zijn van Saari.

De ontstaansgeschiedenis van Saari startte zoals Eyja: een restant van een verloren gegaan eiland. Het eerste zaadje dat kwam aanwaaien zorgde voor groen, voor vogels, voor vogelaars, voor een botenaanlegplaats, voor de eerste vakantiehuisjes, de eerste permanente bewoningen en zo ontstond, zo’n 400 jaar geleden, ‘Saari-dorp’. De inwoners van Saari kijken bezorgd naar de toesttromende mensen op Eyja. Het is niet uitgesloten dat Saari eenzelfde lot staat te wachten.

Binnen het al autonome Skargard is Saari een autonome gemeenschap op zich. Alhoewel Rowan van den Burg op Saari woont heeft Saartje het daar voor het zeggen. Saartje is de oudste bewoonster van Saari. Ze kent iedereen en iedereen kent haar. Als het Saartje niet zint gebeurt het niet.

Het overgrote deel van Saari is een beschermd natuurgebied. Er lopen wandelpaden doorheen, waar eigenlijk niet op gefietst mag worden maar niemand doet daar moeilijk over. Maar auto’s, scooters, wielrenners en ruiters worden stevig geweerd. De elektrische fiets is een discussieonderwerp: mag die nu wel of niet door het natuurgebied? Op de klinkerwegen in het bewoonde stuk van Saari mogen wel auto’s en scooters. Ruiters kunnen enkel een ‘rondje Saari’ doen van zo’n 25 kilometer. Er is geen openbaar vervoer op Saari, wel een taxibedrijf met één taxi. Die heeft in de winter niet veel te doen maar is in de zomer 24 uur per dag in touw. De inwoners van Saari hebben veelal een eigen boot om naar Grono te varen (en steeds vaker ook naar Eyja). Naar het vaste land vertrekken veerboten vanaf Grono.

Alle leeftijden zijn op Saari vertegenwoordigd alhoewel er vergrijzing gaande is. Dat is een groot probleem, want de enige vorm van thuiszorg die er is – ‘Saarizorg’ – is overbezet. Veel ouderen krijgen niet de hulp die ze nodig hebben. De dokterspost kan de hulpvraag ook maar nauwelijks aan. Maar de mentaliteit van bewoners van Saari is niet zo inclusief. Dus extra hulp zal niet van het vasteland komen…

Er is voldoende detailhandel om de inwoners van Saari te voorzien in voeding, kleding en huishoudelijke benodigdheden. Een pakketbezorger kent Saari niet, dus voor internetbestellingen zijn de inwoners afhankelijk van Grono.

Er is onderwijs voor kinderen tot en met 12 jaar. Voor de middelbare school moeten de kinderen naar Grono. De basisschool en ook de baby- en kleuteropvang op Saari, is in handen van Speller. Door de vergrijzing zijn de klasjes klein in omvang. Fijn voor de kinderen en de ouders, maar een kopzorg voor Rowan van den Brug. Kan Speller wel blijven bestaan op Saari?

Maar de grootste zorg voor de burgemeester en ook de inwoners van Saari is de almaar toenemende toeristenstroom. Airbnb’s, cafeetjes, winkeltjes en restaurants schieten als paddenstoelen uit de grond. Er wordt gewerkt aan plannen voor een zes verdiepingen tellend hotel. En de eerste surfschool is al gesignaleerd in de duinen van Saari. Alhoewel het een eenmanszaak in een houten strandhuisje betreft vreest de gemeenschap voor de toekomst. De energie gaat niet alleen naar het tegenhouden van de uitwassen van de toeristenstroom, maar ook naar het voortdurend conflict met de bewoners van Grono. Die snappen niet waarom Saari de grenzen dicht wil houden. Althans, zo ervaren Grono-ers het.

Grono, het bruisende eiland

Met haar 150 km2 en 20.000 inwoners is Grono verreweg het grootste eiland van Skargard. Ook in sfeer en dynamiek wijkt Grono erg af van Saari en Eyja. Ooit was Grono net als Eyja en Saari het terrein van flora en fauna. Maar zo’n groen eiland is Grono al lang niet meer. Vandaag de dag is het er enerverend, vol dynamiek en bruisend. Grono doet niet onder voor een middelgrote stad op het vaste land.

Grono heeft onderwijs voor kinderen tot en met 18 jaar, een klein ziekenhuis waar geopereerd en overnacht kan worden, heel veel winkels en steeds meer ketenfilialen, een bioscoop en een jachthaven in het Oosten vanwaar uit de veerboot naar Friesland vertrekt. De wegen zijn goed, auto’s en fietsers mogen overal rijden. Er zijn voor de natuurliefhebbers voldoende wandel-, fiets- en ruiterpaden aan de westkant van het eiland. Daar domineert het bos. Er is een beperkte mate van openbaar vervoer, maar er zijn tal van leenscooters voor handen.

Sinds vorig jaar heeft Rowan van den Burg op Grono een gloednieuwe fabriek geopend waar computeronderdelen worden gemaakt, Pear. Het is de bewoners niet helemaal duidelijk waarom het Amerikaanse Pear zich juist in het zuiden van Grono wilde vestigen, maar zij waren blij dat de provincie Noord-Holland een vergunning verschaft heeft. Werkgelegenheid betekent namelijk meer toeristen en een grotere geldstroom. Pear trekt veel jonge technisch opgeleide mensen van het vasteland aan. Zelfs jongeren uit het buitenland solliciteren bij Pear op Grono. Die jongeren zorgen voor vertier en voor de broodnodige verjonging van het eiland. Nu Pear op volle krachten produceert openen steeds meer toeleveranciers een filiaal op Grono die ook weer mensen met zich meebrengen.

De oude fabriek, aan de noordelijke kant van het bebouwde gebied, doet nu dienst als creatieve broedplaats voor startups. Naast een paar ontwerpbureaus en een hippe koffiebar is daar een oude bierbrouwerij, een theaterschool en een winkel met biobased producten. De oudere Grono-ers komen daar zelden; het is het terrein van de mensen uit de stad op het vaste land.

In de zomer is Grono een bruisend eiland. De drie clubs en de talloze cafés vermaken de bezoekers tot diep in de kleine uurtjes. Winkels van kleine galeries tot grote warenhuizen zorgen ervoor dat de toeristen en de nieuwe Grono-ers niets tekortkomen. De drie hotels op het eiland beconcurreren elkaar met goedkope arrangementen. De jachthaven doet goede zaken met het verhuren van ligplaatsen aan steeds groter wordende vaartuigen, en de veerboot vaart af en aan.

Bij de politie regent het klachten over afval, geluidsoverlast van brommers en muziek, en onveilige situaties in de donkere uren. Sam en Bobbie zijn waakzaam en dienstbaar, maar bekeuren zelden. ‘Het hoort erbij’, mompelen ze.

Rowan van den Burg en de ambtenaren zijn druk met plannen en vergunningen voor nieuwe woningbouw en utiliteitsbouw. Er zijn grootste plannen die, vanwege de beperkte ruimte op het eiland, vooral omhooggaan: een appartementencomplex van zes verdiepingen en een terrein vol flexwoningen. Stikstof, energietransitie, waterverbruik en infrastructuur staan logischerwijs hoog op de gemeentelijke agenda. Veel capaciteit van het ambtelijk apparaat gaat daaraan op, ten koste van inclusie, welzijn en onderwijs. Alleen de Skargarder met een visie die verder rijkt dan vier jaar ziet dat die keuzes wel eens de ondergang kunnen zijn van wat vroeger onder Skargarders bekend stond als ‘de drie groene eilanden van het Noorden’.